Uitvoeren Machine Risico-inventarisatie

Algemeen

Machines die na 1995 op de Europese markt zijn gebracht dienen CE-gemarkeerd te zijn. Dat wil zeggen dat de fabrikant verklaart dat de machines tenminste voldoen aan de machinerichtlijn. Naast de metingen wordt er bij de visuele inspectie gekeken naar of de oorspronkelijke beveiligingen nog aanwezig zijn en functioneren.

Bij machines van voor 1995 ontbreken veelal beschermkappen en noodstopschakelaars. Vaak horen wij geluiden als: “ een machine moet voldoen aan de wetgeving welke van toepassing was op het moment dat de machine geproduceerd is. Dit is onjuist.

1 januari 1997 is de Europese Richtlijn arbeidsmiddelen van toepassing verklaard. Europese lidstaten hebben de verplichting om Europese richtlijnen in nationale wetgeving op te nemen. De Richtlijn arbeidsmiddelen is opgenomen in het Arbeidsomstandighedenbesluit hoofdstuk 7. Het arbobesluit hoofdstuk 7 is te zien als een pakket met minimumeisen voor arbeidsmiddelen, een soort vangnet

Per “oud” arbeidsmiddel, waarvan vaak op basis van een kleine visuele controle al kan worden aangegeven dat deze niet voldoet, zal een risico-inventarisatie en –evaluatie moeten worden uitgevoerd. Binnen de veiligheidskunde wordt gebruik gemaakt van vele -vaak gekwantificeerde- risicobeoordelingsmethoden. Wij hebben er voor gekozen om dit naar een praktische, bruikbare methode om te zetten.

Risicobeoordeling en evaluatie

In elke methode van het beoordelen en evalueren van de risico’s van machines is dezelfde cyclus terug te vinden. identificeren – evalueren, aanpassen en beoordelen.

Een veel gebruikte model volgens Arbo informatieblad 11 is hieronder weergegeven. Deze is gebaseerd op de internationale norm NEN-EN ISO 120100.

De stappen uit dit model worden hierna behandeld.

Stap 1: Bepalen machinegrenzen

De eerste stap van de risicobeoordeling bestaat uit het inventariseren van de randvoorwaarden waar binnen de risicobeoordeling wordt uitgevoerd. In de eerste plaats is het van belang zoveel mogelijk relevante documentatie te verzamelen zoals tekeningen, schema’s of andere informatie.

De gebruiksgrenzen zijn onder andere het beoogde gebruik, het gehele te voorziene gebruiksgebied voor zowel industrieel, niet-industrieel en huishoudelijk gebruik.

Kijk of ook andere personen aan de gevarenzones (kunnen) worden blootgesteld, bijvoorbeeld kinderen of voorbijgangers.

Bepaal de ruimtelijke grenzen. Wat is het bewegingsbereik van de machine en hoeveel ruimte is er nodig voor alle voorkomende werkzaamheden? Bepaal de tijdsgrenzen. Wat is de voorzienbare ‘uiterste levensduur’ van de machine en wat zijn de verschillende fasen van de machine gedurende de levensduur?

Verzamel alle gegevens die u gebruikt als basis voor de risicobeoordeling. Bekijk of er in het verleden ongevallen met de machine hebben plaatsgevonden.

Stap 2: Identificatie gevaren

Een zeer gedetailleerde lijst van gevaren en gevaarlijke situaties is te vinden in de norm NEN-EN-ISO 12100. Een dergelijke lijst kan uiteraard nooit compleet zijn en moet per situatie worden beoordeeld.

In bijlage 5 van het Ingenium cursusboek keuren elektrische arbeidsmiddelen voor gevorderden hebben we dit overzicht opgenomen. Deze lijst kan als startpunt voor de risico- inventarisatie en –evaluatie worden gebruikt. Een meer gevisualiseerde wijze van gevaren is aangegeven in de tabel van Arbo informatieblad AI 11. Hierin zijn de verschillende groepen gevaren opgenomen zoals knellen. bewegende delen, intrekgevaar, snijden, stotem, schaven, etc.

Het is logisch dat een enkele oorzaak van een gevaar meerdere mogelijke gevolgen heeft. Daarnaast kan het zijn dat voor elk soort gevaar of groep van gevaren meer dan een oorzaken hebben.

Stap 3 Inschatten en evalueren van de risico’s

Voor het uitvoeren van een risico-inschatting kunnen vele theoretische modellen worden toegepast, de methode van Fine & Kinney, de HAZOP methode, de FMEA methode, etc. Traditioneel wordt er vaak gebruikt gemaakt van de methode uit de inmiddels vervallen norm EN 1050. Toch wordt deze visuele methode nog vaak toegepast in de vorm van een risicograaf.

Per gevaar worden de volgende aspecten behandeld:

• E = Effect = de ernstgraad van het potentiele letsel;
• B = de frequentie van de blootstelling aan het gevaar;
• W = de waarschijnlijkheid dat het gevaar zich manifesteert;
• G = de mogelijkheid om het gevaar af te wenden.

Wordt de risicograaf doorlopen dan leidt het uiteindelijk tot een berekend risicogetal tussen de 1 en de 14. De hoogte van het risicogetal bepaalt de ernst van het gevaar en de prioriteit van de te nemen maatregelen. 

Het is belangrijk on de risico-inschatting vast te leggen. Een goed hanteerbaar model hiervoor is de volgende tabel:

Hierna volgend een uitleg van de kolommen in de tabel:

• Nr: volgnummer van het gevaar. Het is verstandig deze een nummer te geven. Deze 
is in een later stadium dan te koppelen aan de genomen maatregelen;
• Gevaarlijke situatie: leg een omschrijving vast, bijvoorbeeld: klauwplaat (draaibank) 
ontbreekt;
• Geef ook de locatie op de machine aan, waar het gevaar zich manifesteert;
• Letsel: omschrijf hier het mogelijke letsel: 
intrekgevaar, amputatie armen;
• Geef in welke gebruiksfase het risico aanwezig is: onderhoud, regulier gebruik, etc;
• E: Effect = de ernstgraad van het potentiele letsel. 
Bepaal deze met behulp van de risicograaf;
• B: de frequentie van de blootstelling aan het gevaar. 
Bepaal deze met behulp van de risicograaf;
• W: de waarschijnlijkheid dat het gevaar zich 
manifesteert. Bepaal deze met behulp van de 
risicograaf;
• G: de mogelijkheid om het gevaar af te wenden.
Bepaal deze met behulp van de risicograaf.
• Risico waarde: de waarde die de uiteindelijke niveau 
van maatregelen bepaalt.

Stap 4 Bepalen maatregelen

Bij het bepalen van maatregelen dient de arbeidshygiënische strategie te worden gevolgd. In de eerste instantie dient in de ontwerpfase een mogelijk gevaar bij de bron bestreden te worden. Op het moment dat er een machinebeoordeling op een oudere machine plaats vindt is dat moment uiteraard al voorbij.

De tweede stap in het aanbrengen van veiligheidscomponenten. Componenten als afschermingen en lichtschermen beperken de kans op het intreden van het gevaar. Noodstoppen voorkomen het gevaar niet maar beperken het letsel (effect).

De derde stap is het aanbrengen van waarschuwingen in de vorm van pictogrammen op de machine. De vierde stap is het instrueren van de medewerkers welke de werkzaamheden met de machine uitvoeren. Dat kan in de vorm van een (verkorte) gebruikershandleiding of door middel van een verkorte instructie op de machine.

Ook de genomen maatregelen moeten worden vastgelegd. Ook hiervoor is vastlegging in de vorm van een tabel een handig hulpmiddel. Het nummer correspondeert met het nummer uit de risicotabel. In de kolom referenties kunt u de naam en versienummer van een ondersteunend document (b.v. een tekening, schema) opnemen. De overige kolommen zien hierboven beschreven.

Stap 5 Herbeoordeling arbeidsmiddel

Na het uitvoeren van de maatregelen dient opnieuw de risicograaf te worden ingevuld. Belangrijk is de constatering dat men dan qua risicowaarde in een acceptabele schaal uitkomt.